नाभीक समाजाचे सुपूत्र जन नायक श्री कर्पूरी ठाकुर यांचा अल्प परिचय .कर्पूरी ठाकुर (२४ जानेवारी १९२४ – १७ फेब्रुवारी १९८८) हे एक भारतीय राजकारणी होते ज्यांनी बिहारचे ११ वे मुख्यमंत्री म्हणून प्रथम डिसेंबर १९७० ते जून १९७१ आणि नंतर जून १९७७ ते एप्रिल १९७९ पर्यंत दोन वेळा काम केले.Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
ते जन नायक म्हणून प्रसिद्ध होते. २६ जानेवारी २०२४ रोजी, त्यांना भारत सरकारने मरणोत्तर भारताचा सर्वोच्च नागरी सन्मान, भारतरत्न, प्रदान केला. याची घोषणा भारताच्या राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी २३ जानेवारी २०२४ रोजी केली होती. Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
Bharatratna Karpuri Thakur, son of Nabhik Samaj
कर्पूरी ठाकूर यांचा जन्म बिहारमधील समस्तीपूर जिल्ह्यातील पिटौंझिया आता कर्पुरी ग्राम म्हणून ओळखल्या जाते या गावात गोकुळ ठाकूर आणि रामदुलारी देवी यांच्यापोटी झाला. ते नाभीक समाजाचे होते.
त्यांच्यावर महात्मा गांधी आणि सत्यनारायण सिन्हा यांचा प्रभाव होता. ते ऑल इंडिया स्टुडंट्स फेडरेशनमध्ये सामील झाले. विद्यार्थी कार्यकर्ते म्हणून त्यांनी भारत छोडो आंदोलनात सामील होण्यासाठी आपले पदवीधर महाविद्यालय सोडले. भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील सहभागासाठी त्यांनी 26 महिने तुरुंगात काढले.Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
आदर्श शिक्षक ते मुख्यमंत्री
भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर ठाकूर यांनी त्यांच्या गावातील शाळेत शिक्षक म्हणून काम केले. 1952 मध्ये ते समाजवादी पक्षाचे उमेदवार म्हणून ताजपूर मतदारसंघातून बिहार विधानसभेचे सदस्य झाले. 1960 मध्ये केंद्र सरकारच्या कर्मचाऱ्यांच्या सामान्य संपादरम्यान पी आणि टी कर्मचाऱ्यांचे नेतृत्व केल्याबद्दल त्यांना अटक करण्यात आली होती.
1970 मध्ये त्यांनी टेल्को कामगारांच्या समर्थनासाठी 28 दिवस आमरण उपोषण केले. ठाकूर हे हिंदी भाषेचा पुरस्कर्ता होते आणि बिहारचे शिक्षणमंत्री या नात्याने त्यांनी मॅट्रिकच्या अभ्यासक्रमातून इंग्रजी हा अनिवार्य विषय काढून टाकला. राज्यातील इंग्रजी माध्यमाच्या शिक्षणाचा दर्जा खालावल्याने बिहारमधील विद्यार्थ्यांना त्रास सहन करावा लागत असल्याचा आरोप केला जात आहे.
1970 मध्ये बिहारचे पहिले बिगर-काँग्रेस समाजवादी मुख्यमंत्री बनण्यापूर्वी ठाकूर यांनी बिहारचे मंत्री आणि उपमुख्यमंत्री म्हणून काम केले.Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
विविध समाज उपयोगी कार्य
त्यांनी बिहारमध्ये दारूबंदी देखील लागू केली. त्यांच्या कारकिर्दीत बिहारच्या मागासलेल्या भागात त्यांच्या नावाने अनेक शाळा आणि महाविद्यालये स्थापन झाली.Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
शैक्षण तज्ञ श्री एस.एन. मलाकर, जे बिहारमधील सर्वात मागासवर्गीय (MBCs) पैकी एक आहे आणि ऑल इंडिया स्टुडंट्स फेडरेशन (AISF) चा विद्यार्थी कार्यकर्ता म्हणून 1970 मध्ये कर्पूरी ठाकूर यांच्या आरक्षण धोरणाला पाठिंबा देणाऱ्या आंदोलनात सहभागी झाला होते, असे त्यांचे म्हणणे आहे की जनता पक्षाचे सरकार बिहार मध्ये असताना – एमबीसी, दलित आणि उच्च ओबीसींचा त्या काळात आधीच आत्मविश्वास वाढला होता.
बिगर कॉग्रेसशी मुख्यमंत्री
बुलंदशहरचे चेतराम तोमर हे त्यांचे जवळचे सहकारी होते. समाजवादी नेते ठाकूर हे जयप्रकाश नारायण यांच्या जवळचे होते. भारतातील आणीबाणीच्या काळात (1975-77), त्यांनी आणि जनता पक्षाच्या इतर प्रमुख नेत्यांनी भारतीय समाजाच्या अहिंसक परिवर्तनाच्या उद्देशाने “संपूर्ण क्रांती” चळवळीचे नेतृत्व केले.Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
1977 च्या बिहार विधानसभेच्या निवडणुकीत सत्ताधारी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचा जनता पक्षाकडून दारुण पराभव झाला. जनता पक्ष हा भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (संघटना), चरणसिंगचा भारतीय लोक दल (बीएलडी), समाजवादी आणि जनसंघाच्या हिंदू राष्ट्रवादीसह विविध गटांची युती होता.
या गटांनी एकत्र येण्याचा एकमेव उद्देश पंतप्रधान इंदिरा गांधींना पराभूत करणे हा होता, ज्यांनी देशव्यापी आणीबाणी लादली होती आणि अनेक स्वातंत्र्यांवर गदा आणली होती. मागास जातींचे प्रतिनिधित्व करणारे समाजवादी आणि बीएलडी आणि काँग्रेस (ओ) आणि जनसंघ या उच्च जातींमध्ये सामाजिक वितुष्ट देखील होते.
जनता पक्ष सत्तेवर आल्यानंतर, बिहार जनता पक्षाचे अध्यक्ष सत्येंद्र नारायण सिन्हा यांच्या विरुद्ध विधानसभेच्या निवडणुकीत 144 ते 84 मतांनी विजय मिळवून ठाकूर दुसऱ्यांदा बिहारचे मुख्यमंत्री बनले.
प्रथमच मागासवर्गीयांना आरक्षण
सरकारमध्ये मागास जातींना आरक्षण देण्याची शिफारस करणाऱ्या “मुंगेरीलाल आयोगाच्या” अहवालाची अंमलबजावणी करण्याच्या ठाकूर यांच्या निर्णयावर पक्षाने जोरदार टीकास्त्र सोडले. नोकऱ्या जनता पक्षाच्या उच्चवर्णीय सदस्यांनी ठाकूर यांना मुख्यमंत्रीपदावरून हटवून आरक्षण धोरणावर पाणी टाकण्याचा प्रयत्न केला.Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
दलित आमदारांना दूर करण्यासाठी स्वतः दलित राम सुंदर दास यांना उमेदवारी दिली. दास आणि ठाकूर दोघेही समाजवादी असले तरी दास हे मुख्यमंत्र्यांपेक्षा अधिक संयमी आणि अनुकूल मानले जात होते. ठाकूर यांनी राजीनामा दिला आणि दास 21 एप्रिल 1979 रोजी बिहारचे मुख्यमंत्री बनले. उच्च जातींना सरकारी नोकऱ्यांमध्ये जास्त टक्केवारी मिळवण्याची परवानगी देऊन आरक्षण कायदा कमकुवत झाला.
जनता पक्षातील अंतर्गत तणावामुळे ते अनेक गटांमध्ये विभागले गेले ज्यामुळे 1980 मध्ये काँग्रेस पुन्हा सत्तेवर आली. तथापि, ते त्यांचा पूर्ण कार्यकाळ टिकू शकले नाहीत कारण 1979 मध्ये त्यांच्या विरोधकांनी ज्यांना राम सुंदर दास ठेवले होते त्यांच्याकडून त्यांनी नेतृत्वाची लढाई गमावली. त्यांच्या विरोधात आणि त्यांच्या जागी मुख्यमंत्री झाले.Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
एकदाही निवडणूक हरले नाही
जुलै 1979 मध्ये जनता पक्ष फुटला तेव्हा कर्पूरी ठाकूर यांनी बाहेर जाणाऱ्या चरणसिंग गटाची बाजू घेतली. 1980 च्या निवडणुकीत ते जनता पक्षाचे (धर्मनिरपेक्ष) उमेदवार म्हणून समस्तीपूर (विधानसभा मतदारसंघ) मधून बिहार विधानसभेवर निवडून आले. नंतर त्यांच्या पक्षाचे नाव बदलून भारतीय लोक दल झाले आणि ठाकूर हे सोनबरसा मतदारसंघातून 1985 च्या निवडणुकीत बिहार विधानसभेचे उमेदवार म्हणून निवडून आले. या विधानसभेचा कार्यकाळ पूर्ण होण्यापूर्वीच त्यांचे निधन झाले.
ठाकूर हे गरिबांचे मसीहा/तारणहार म्हणून ओळखले जात होते. 1978 मध्ये, कर्पूरी ठाकूर यांनी बिहारमध्ये सरकारी नोकऱ्यांमध्ये मागासवर्गीयांसाठी 26% आरक्षण मॉडेल सादर केले. या बहुस्तरीय आरक्षण पद्धतीत इतर मागासवर्गीयांना १२%, अति मागासवर्गीयांना ८%, महिलांना ३% आणि आर्थिकदृष्ट्या मागासवर्गीयांना (EBWs) उच्च जातींमधील राज्य सरकारी नोकऱ्यांमध्ये ३% आरक्षण मिळाले.
1977 मध्ये; देवेंद्र प्रसाद यादव यांनी बिहार विधानसभेचा राजीनामा दिला आणि ठाकूर यांचा फुलपारस विधानसभा मतदारसंघ पोटनिवडणूक लढवण्याचा मार्ग मोकळा झाला. ठाकूर यांनी 65000 मतांच्या फरकाने काँग्रेसचे राम जयपाल सिंह यादव यांचा पराभव केला.Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
राजकारणातील आजही गुरू
ठाकूर यांनी संयुक्त समाजवादी पक्षाचे अध्यक्ष म्हणून काम पाहिले. त्यांना लालू प्रसाद यादव, रामविलास पासवान, देवेंद्र प्रसाद यादव आणि नितीश कुमार यांसारख्या प्रमुख बिहारी नेत्यांचे गुरू म्हटले जाते.
1988 मध्ये त्यांच्या मृत्यूनंतर कर्पूरी ठाकूर यांचे जन्मस्थान, पितौंझिया यांचे नाव बदलून कर्पुरी ग्राम (“करपुरी गाव” साठी हिंदी) असे करण्यात आले.
Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
- 100 रुपयांचे स्मरणार्थ नाणे लॉन्च केले
- बक्सरमधील जन नायक कर्पुरी ठाकूर विधी महाविद्यालय (लॉ कॉलेज) देखील त्यांच्या नावावर आहे.
- बिहार सरकारने मधेपुरा येथे जननायक कर्पूरी ठाकूर वैद्यकीय महाविद्यालय उघडले.
- पोस्ट विभागाने त्यांच्या स्मृतीप्रित्यर्थ एक स्मरणार्थ तिकिट जारी केले.
- भारतीय रेल्वेद्वारे दरभंगा आणि अमृतसर दरम्यान धावणारी जन नायक एक्सप्रेस ट्रेन.
- सरकारने त्याच्या स्मरणार्थ पुष्कळ योजना चालवत आहे ज्यात राज्यातील अनेक स्टेडियम्सना जन नायक कर्पुरी ठाकूर यांचे नाव देणे, बहुतांश जिल्ह्यांमध्ये अनेक महाविद्यालये आणि पुतळे उभारणे, कर्पुरी ठाकूर संग्रहालय, समस्तीपूर आणि दरभंगा येथील जन नायक कर्पुरी ठाकूर रुग्णालये, प्रकाशन यांचा समावेश आहे. कर्पुरी ठाकूर यांच्या विधान आणि माहितीपट निर्मितीतील भाषणे कर्पुरी ठाकूर.
- त्यांच्या 100 व्या जयंतीनिमित्त भारतीय पोस्ट विभागातर्फे एक स्मरणार्थ टपाल तिकीट जारी करण्यात आले. Bharatratna Karpuri Thakur son of Nabhik Samaj
संकलनश्री पंकज भदाणे
अध्यक्ष नंदुरबार जिल्हा नाभिक समाज हितवर्धक व कर्मचारी संस्था
राज्य आदर्श शिक्षक पुरस्कार प्राप्त
अध्यक्ष श्री राष्ट्रसंत संत सेना महाराज निधी लिमिटेड
9404067125
